Pigułki Antykoncepcyjne... Czy to dobre?

Dołączył: 30 Mar 2008

Artykuł dotyczy podstawowych wiadomości na temat doustnych środków antykoncepcyjnych, które są polecane młodym kobietom. Omówiono podstawy mechanizmów działania oraz potencjalne korzyści wynikające z ich stosowania dotyczące nie tylko efektu antykoncepcyjnego.
Doustne środki antykoncepcyjne są najskuteczniejszym sposobem zapobiegania ciąży, jaki można obecnie zaproponować młodym kobietom. Metoda ta jest w pełni odwracalna i nadaje się dla większości kobiet w wieku rozrodczym. Doustna antykoncepcja hormonalna polega na cyklicznym podawaniu złożonych preparatów zawierających hormony. Stosowana na świecie od ponad 40 lat, stała się jedną z najpopularniejszych metod planowania rodziny. Obecnie dostępnych jest kilkadziesiąt doustnych preparatów antykoncepcyjnych. Obecnie na całym świecie istnieje tendencja do zmniejszania dawki hormonów zawartych w tych preparatach. Ma to na celu wyeliminowanie objawów ubocznych takich jak nudności, bóle sutków, bóle głowy, przyrost masy ciała, z powodu, których 27% kobiet przerywa stosowanie antykoncepcji hormonalnej. Zmniejszenie dawki zawartych hormonów jest również korzystne dla stanu naczyń krwionośnych pacjentki stosującej doustne środki antykoncepcyjne. Badania potwierdziły, że obniżenie dawek pozostaje bez wpływu na skuteczność działania, wiąże się natomiast z rzadszym występowaniem działań ubocznych, lepszą tolerancją oraz z zachowaniem wszystkich, nieantykoncepcyjnych działań korzystnych, wynikających z przyjmowania tabletek.
Mechanizmy działania doustnych środków antykoncepcyjnych
Działanie antykoncepcyjne preparatów hormonalnych jest wielokierunkowe. Mają one wpływ na następujące procesy związane z zapłodnieniem: przemieszczanie się komórki jajowej, mają działanie hamujące na układy regulacyjne ustroju kobiety, istotą działania doustnych środków antykoncepcyjnych jest blokowanie owulacji, zmniejsza się również wytwarzanie hormonów jajnikowych, a przemiana błony śluzowej macicy prowadzi do odwracalnego jej zaniku, dodatkowe mechanizmy antykoncepcyjne to wzrost gęstości śluzu szyjkowego, co utrudnia penetrację plemników, utrudnianiu poruszania się rzęsek, w które wyposażony jest nabłonek wyścielający ścianki jajowodów i zmniejszeniu się kurczliwości jajowodów.
Zalety stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych
Największą zaletą jest niewątpliwie bardzo dobry, odwracalny efekt antykoncepcyjny. Po odstawieniu tabletek płodność powraca najczęściej już w następnym cyklu. Uważa się, że po odstawieniu tabletek prawdopodobieństwo zajścia w ciążę jest nawet wyższe niż zwykle. Oprócz podstawowego działania istnieje cały szereg korzystnych efektów działania hormonalnych środków antykoncepcyjnych, z których najważniejsze to:
-Zmniejszenie lub niewystępowanie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego
-Zmniejszają dolegliwości związanych z krwawieniami miesiączkowymi oraz ryzyka wystąpienia niedokrwistości, co wynika ze zmniejszenie utraty krwi podczas miesiączkowania.
-Zmniejszenie częstości występowania zapaleń przydatków i ciąż pozamacicznych.
-Zmniejszenie częstości występowania raka trzonu macicy i raka jajnika.
-Zmniejszenie ryzyka rozwoju mięśniaków macicy.
-Zmniejszenie ryzyka rozwoju torbieli jajnika.
-Zmniejszenie ryzyka powstawania łagodnych zmian w piersiach.
-Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych ma znaczenie w profilaktyce osteoporozy.
-Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych nie zakłóca przebiegu zbliżenia seksualnego.
-Łagodzenie dolegliwości związanych z endometriozą.
-Stosowanie niektórych rodzajów tabletek antykoncepcyjnych jest skuteczne w terapii zaburzeń hormonalnych.
Lekarz podejmujący decyzję o zastosowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych u będącej w okresie dojrzewania aktywnej seksualnie nastolatki musi się liczyć się raczej z niedostatecznym przestrzeganiem schematu przyjmowania leku, niż z możliwymi szkodami fizjologicznymi. Jako kryterium rozpoczęcia doustnej antykoncepcji hormonalnej należy przyjąć moment, kiedy młoda miesiączkująca dziewczyna ma wszystkie cechy dojrzałości hormonalnej na co wskazuje przebycie co najmniej trzech regularnych, przypuszczalnie połączonych z owulacją cykli miesiączkowych. W tym przypadku przepisanie doustnych środków antykoncepcyjnych jest w pełni bezpieczne i nie zachodzi obawa o doprowadzenie do trwałych zaburzeń procesów rozrodczych. Doustne środki antykoncepcyjne można stosować u młodych kobiet z obfitym miesiączkowaniem oraz w czynnościowych krwawieniach spowodowanych brakiem owulacji, ponieważ powodują poprawę regularności krwawień z macicy i zapobiegają nadmiernej utracie krwi, mogą mieć również korzystny wpływ na cerę.

II. Praca dotyczy zagrożeń, jakie niesie stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, możliwości ich wyeliminowania, poprzez właściwe postępowanie. W pracy zostały przedstawione przeciwwskazania do stosowania antykoncepcyjnych środków hormonalnych, omówiono też ich ewentualny wpływ na rozwój zakrzepicy żylnej u kobiet.

Kontrowersje dotyczące stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych.
Pierwsza wizyta polega na dokładnym zebraniem wywiadu i badaniu, podczas którego należy upewnić się, że nie ma żadnych medycznych przeciwwskazań do stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych, a następnie zapoznać pacjentkę z zaletami i z ryzykiem takiego postępowania, wskazane jest upewnienie się czy w rodzinie pacjentki lub u niej samej nie występuje wrodzona choroby powodujące zaburzenia krzepliwości krwi.. Celowe jest uzyskanie pisemnej zgody pacjentki po jej pełnym poinformowaniu lub też odnotowanie w dokumentacji medycznej, że zapoznano ją z zaletami i możliwymi zagrożeniami stosowania antykoncepcji hormonalnej. Doustne środki antykoncepcyjne dostępne są wyłącznie na recepty lekarskie. Aby uzyskać receptę, kobieta powinna się zgłosić na badanie ginekologiczne i badanie piersi. W czasie wizyty u ginekologa przeprowadzane jest także badanie cytologiczne szyjki macicy oraz sprawdzane jest ciśnienie tętnicze krwi. Jeżeli istnieje taka potrzeba lekarz kieruje także pacjentkę na badania laboratoryjne, pozwalające na ocenę czynności wątroby, układu krzepnięcia i inne.
Najpoważniejszym problemem antykoncepcji hormonalnej jest ryzyko powikłań zakrzepowo - zatorowych. Dążenie do zmniejszenie częstości występowania tych powikłań było jedną z podstawowych przyczyn obniżenia ilości etynyloestradiolu w jednej tabletce. Jak wykazano, etynyloestradiol zwiększa ryzyko wystąpienia zakrzepicy w układzie żylnym. Na przełomie 1995/1996 roku ukazały się doniesienia sugerujące, że powikłania zakrzepowo - zatorowe mogą być również związane z rodzajem stosowanego drugiego składnika tabletki antykoncepcyjnej - progestagenu. Prace te spowodowały wzrost szczególnego zainteresowania problemem zakrzepicy u kobiet. Ogólnie ryzyko to jest podwyższone u wszystkich kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną. Zakrzepica żylna jest dość rzadkim powikłaniem antykoncepcji i, jak stwierdzono, muszą zaistnieć dodatkowe czynniki, takie jak na przykład trombofilia czy otyłość , aby wystąpiły objawy kliniczne.
Na tej podstawie określono przeciwwskazania do stosowania preparatów antykoncepcyjnych. Są to:
-Przebyte lub istniejące powikłania zakrzepowo-zatorowe, choroby naczyń mózgu i serca.
-Istnienie czynników ryzyka powikłań zakrzepowo-zatorowych, rodzinne obciążenia występowaniem zakrzepicy żylnej, otyłość (BMI powyżej 30 kg/m2), obecność żylaków (gdy w wywiadzie zakrzepica, hiperlipidemia).
-Ciąża i jej podejrzenie.
-Wada zastawkowa serca.
-Choroba niedokrwienna serca.
-Aktywna choroba wątroby.
-Migrena ogniskowa.
-Rak sutka i macicy.
W drugiej połowie lat 70 stwierdzono związek pomiędzy ryzykiem występowania chorób układu sercowo - naczyniowego (ostrego zawału serca, udaru mózgu) i rodzajem stosowanego progestagenu. Dalsze badania wykazały, że ryzyko to jest zależne od równoczesnej obecności innych czynników, takich jak: podwyższony poziom cholesterolu, palenie papierosów, wiek i inne. Należy tutaj dodać, że młode, rozpoczynające antykoncepcję kobiety najczęściej wolne są od tego rodzaju obciążeń, niemniej zadaniem lekarza jest wykluczenie ryzyka powikłań. Powikłania polekowe mogą zdarzać się po przyjęciu każdego leku (nawet przyjmowanie witamin nie gwarantuje uniknięcia działań niepożądanych). Dużej części powikłań można uniknąć, jeżeli przed rozpoczęciem przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych przeprowadzone będzie dokładne badanie lekarskie. Obniżenie dawek hormonów i zmiana składu tabletek spowodowały, że objawy niepożądane zdarzają się jednak bardzo rzadko.

III.Część ta omawia możliwe niedogodności stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych i występujące objawy uboczne. Przedstawia także działania niepożądane, wyjaśnia kontrowersje dotyczące związku przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych z ewentualnym występowaniem choroby nowotworowej. Omówiono także skuteczność doustnych środków antykoncepcyjnych wyrażoną wskaźnikiem Pearla oraz przedstawiono preparaty dostępne w aptekach. Omówiono także preparaty zawierające tylko jeden składnik hormonalny.

Ewolucja produkowanych coraz bardziej nowoczesnych tabletek antykoncepcyjnych, obniżenie dawek hormonów i zmiana składu tabletek spowodowały, że objawy niepożądane przedstawione poniżej zdarzają się bardzo rzadko. Do objawów tych należą:
-obrzmienie i bolesność piersi,
-nudności, wymioty, wzdęcia,
-zmiany skórne takie jak żółtobrunatne plamki,
-nadwrażliwość na światło,
-przyrost masy ciała w wyniku zatrzymania płynów w organizmie,
-przyrost masy ciała w wyniku nadmiernego apetytu,
-zmniejszenie libido,
-suchość pochwy,
-obniżenie nastroju a nawet depresja,
-przetłuszczanie się włosów,
-bóle głowy,
-przemijające plamienia z dróg rodnych.
Większość objawów niepożądanych, a zwłaszcza krwawienia i plamienia związane ze stosowaniem antykoncepcji występują najczęściej w pierwszych cyklach stosowania, u kobiet palących papierosy, oraz w przypadku, gdy kobieta zapomniała przyjąć tabletki. Ogólnie można zauważyć tendencję do częstszego występowania krwawień, im niższa jest zawartość eestrogenów w tabletce. Stałym problemem związanym z antykoncepcją hormonalną jest występowanie krwawień i plamień międzymiesiączkowych. 3-5% kobiet rezygnuje z przyjmowania tabletek z tego właśnie powodu. Inne częste przyczyny rezygnacji to przyrost masy ciała - 7% kobiet i nasilające się nudności - 6% kobiet.
Prace kliniczne i epidemiologiczne obejmujące duże grupy badanych wykazały korzyści wynikające ze stosowania antykoncepcji doustnej, takie jak mniejsze ryzyko występowania raka błony śluzowej macicy, raka jajnika, ciąży pozamacicznej, zapalenia przydatków, niektórych łagodnych chorób sutka, torbieli jajnika, osteoporozy i zaburzeń funkcjonalnych cyklu miesiączkowego. W znacznej większości przypadków stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych jest całkowicie bezpieczne. Jednak w literaturze fachowej podaje się, że stosowanie tabletek antykoncepcyjnych zwiększa ryzyko wystąpienia:
Chorób układu krążenia: choroba zakrzepowa, choroby naczyń wieńcowych (szczególnie przy stosowaniu starszych generacji środków antykoncepcyjnych), nadciśnienie tętnicze i udar mózgu.
Żółtaczki - bardzo rzadko, w ciągu 2-3 tygodni od chwili rozpoczęcia stosowania pigułek antykoncepcyjnych może dojść do wystąpienia żółtaczki. Stan ten ustępuje z chwilą zaprzestania dalszego przyjmowania tabletek. W zależności od opinii lekarza (po okresie około 3 miesięcy), jeżeli wyniki badań czynności wątroby są prawidłowe, to można ponownie rozpocząć przyjmowanie tych leków.
Polekowego zaniku miesiączkowania.
Według niektórych źródeł, przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych nieznacznie zwiększa ryzyko wystąpienia raka piersi.
Być może jednak, że obserwowane zwiększone ryzyko wynika głównie z faktu, iż kobiety przyjmujące te środki znacznie częściej zgłaszają się na badania lekarskie i dzięki temu, w tej grupie kobiet częściej wykrywa się zmiany nowotworowe. Zmiany te wykrywane są zwykle wcześniej, niż u kobiet nie stosujących antykoncepcji hormonalnej. Dzięki temu właśnie wyniki leczenia są lepsze u kobiet, które uprzednio stosowały tabletki antykoncepcyjne. U niektórych kobiet, stosujących doustne środki antykoncepcyjne występuje obniżenie popędu płciowego. Najprawdopodobniej jest to spowodowane niewłaściwym doborem preparatu. Pewną niedogodnością jest również konieczność przyjmowania tabletek o tej samej porze doby, przez kolejnych 21 dni (wiele kobiet ma trudności w przyzwyczajeniu się do tej rutyny a zapomnienie przyjęcia tabletki łączy się z ryzykiem zajścia w niepożądaną ciążę). Przyjmowanie niektórych leków, a także wymioty i biegunka mogą zmniejszać skuteczność działania doustnych środków antykoncepcyjnych.
Skuteczność metody antykoncepcji jest oceniana wskaźnikiem Pearla, jest to odsetek kobiet prowadzących regularne życie płciowe, które zaszły w ciążę w czasie rocznego stosowania danego środka antykoncepcyjnego. Skuteczność dwuskładnikowych doustnych preparatów antykoncepcyjnych oceniana wskaźnikiem Pearla wynosi 0,03-0,2.